- 12 Mar, 2024
पिथना पाखें
झीसं याना वना च्वनागु विधिव्यवहारय् हिला वंगु ईकथं सुधार याना यंकेगु लक्ष्य तयाः उदाय् समाज “सिसानिसें दच्छि तकया विधिव्यवहार” सुधार यायेत उपसमिति गठन यात । उगु उपसमिति थी थी खलः पुचः गुरुजुपिं व विषय विज्ञपिं लिसे सल्ला ब्याकाः “सिसांनिसें दच्छि तकया विधिव्यवहार” या ज्याझ्वः सफूचाया मस्यौदा वंगु वि.सं. २०६७ भाद्र पित बियागु जुल । उगु हे मस्यौदाया बुंदायात कयाः हाकनं सहलह ब्याका वि.सं. २०६७ आश्विन २१ गते विहीवाः उदाय् समाज ज्यासना पुचलं सुधार याना वनेगु निर्णय खँत क्वःछिनाः ज्याझ्वः सफूचाया अन्तिम रुप बिइगु खँ क्वःजित व निर्णय नं थुकी हे दुथ्याकागु दु ।
थुकथं ज्याझ्वः सफूचाया मस्यौदायात अन्तिम रुप बियाः पिथनेत उदाय् समाजं थ्व ज्या मय्जु लोचनतारा तुलाधर यात हे जिम्मा बियागु जुल । आः थ्व पूवंगु ज्याझ्वः सफूचां झी सकल उदाय् जातिया सिसांनिसें दच्छि तकया विधिव्यवहार हनेत अःपुइकथं ग्वाहालि याई धयागु भलसा दु । थुकिं झी फुक्क छप्पं छधी जुयाः छगू हे कथं विधिव्यवहार हनेत व तजिलजि ल्यंकेत तं ग्वाहालि जुई धयागु आशा याना ।
सुभाय् ।
डा. रुपज्योति कसाः
नायो
उदाय् समाज
धलः पेज
१) उदाय् जातिया मृत्यु संस्कार विधि १
२) विशेष अवस्था (१) १९
३) विशेष अवस्था (२) २०
पिकाकः
उदाय् समाज
असं, येँ
पिकाक ः
उदाय् समाज
असं, येँ
फोन ः ४२१६२३३
न्हापांगु पिथना मिति ः ने.सं. ११३१ कौलागा १०, शनिवाः २०६८ कार्तिक ५, शनिवाः
छपाई प्रति ः ५०० प्रति
निगूगु पिथना मिति ः ने.सं. चिल्लागा ११, शनिवाः २०६९ चैत्र २४, शनिवाः
छपाई प्रति ः १००० प्रति
ल्हापं ः १०÷– (झितका)
कम्प्युटर सेटिङ्ग ः
थाकू ः द प्रतिक प्रेस, बागबजाः, येँ । फोन ः ०१६२१७५४९
वालपोस्ट अवधारणा तथा डिजाईन ः डा. ज्ञानेन्द्र रत्न तुलाधर
उदाय् जातिया मृत्यु संस्कार – सिसांनसें दच्छि तकया विधि
उदाय् जातिया मृत्यु संस्कार विधिः
प्रकृतिया नियमकथं मनूया जन्म लिसें तुं मृत्युया सुनिश्चितता ज्वनाः वये धुंकी । मनूत धयापिं प्राणीपिं मध्ये विवेकशीलपिं जूगुलिं मनू सित धाय्वं छगू निश्चित थःथःगु जाति आधारं सीम्हयात अन्तिम संस्कार याय्गु चलन दु । मानव शरीर पृथ्वी, जल, अग्नि व वायु तत्व चतुमहाभूत तत्वं लीन याना दाह संस्कार याय्गु झीगु चलन खः । झी उदाय्तय् थःगु हे कथं सिथं यंकेगु अथवा अन्तिम संस्कार यायेगु अलय् दच्छि तक सीम्हेसिया नामं धर्मकर्म याय्गु संस्कृति दु । बौद्ध संस्कारकथं मदुम्हसियां गुण लुमंकाः वयात सद्गति प्राप्त जुइमा धयागु हेतु छेँजःया वयागु नामं मृत्यु संस्कार याइ । थः छेँजःया मृत्यु जुइगु अवश्य नं पीडादायी क्षण खः । थःगु शोक ला थःके हे दु । अय् नं समाजय् दुने च्वनाः मृत्यु संस्कार हना च्वनेगु उगु छेँजःयात थाकूगु अवस्था खः । मयासे मयाःगु थुगु संस्कारयात गुकथं थःगु संस्कृति नं ल्यंका सरल रुपं न्ह्याका यंके फइ धयागु उदाय् समाजया उद्देश्य खः । मृत्यु संस्कारया स्वंगू तत्वं प्रभावित याना च्वंगु दइ थःगु परम्परा, गुरुजुपिं व सीगुथि ।
१. मृत्युया घोषणा ः
कार्य विधि ः
१) व्यक्तिया मृत्युया घोषणा जुइवं वया पार्थिव शरीरय् चक्कू छपू तया बीगु ।
२) छ्यँ फुसय् व लिक्वय् मत छप्वाः छप्वाः तया बीगु ।
२. सिथं यंकेगु तयारी ः
१) गुरुजुयात व गुथिपालाःयात सुचं बीगु
२) गुथि पालाः नं छेँया मूलुखा पिने सु छकले थने । मिजं जूसा लुखा जवय् मिसा जूसा देपाय् थनेगु ।
३) सीम्हेसित द्यवं तयेके धुनेवं गुथिपालाः नं गुथियारतय्त सूचं बी ।
४) छेँजःपिसँ म्ह्याय्मचा, भिनामचातय्त फांगा कंके छ्वयेगु । न्हापा फांँगा धकाः कपाय्यागु दयेकीगु, थौंकन्हे खादागागु चलन खः ।
सिथं यंकेगु झ्वलय् न्हापां गोवर स्वस्ति च्वया पुलु लाया उकिया द्यःने तय्गु कापः लाइ । पार्थिव शरीरयात कापःया द्यःने तया कपाः छग्वलं म्हःसिन्ह तिका जातलं त्वपुया बिये । थुलि याये सिधय्व ख्येँय् व लुँ आदि न म्हुत्वी तय्केगु । चिकिचाग्वःगु कय् ख्वला छग्व नं म्हत्वी तय्केगु । अनंलि तुयुगु कापनं भुनाः मि तइम्हेसित मुलु सुकां स्वति सुइके बीगु । थ्वयां लिपा म्ह छम्ह भुनाः दुखां पिखां तिय्गु ।
दुखां पिखां तिये धुनेवं कुसा लप्तेय् च्वंगु धौब्व च्वय्, क्वय् व जवं खवं तये धुनेव द्यवं फाय्केगु ।
उदाय् समाजं याःगु निर्णय ः (२०६७÷६÷२१)
क) सी क्वबुइपिं,सना वनीपिं व ख्वया वनीपिं लाकां न्ह्यानाः वनेगु ।
ख) सिथं यंके बलय् तां हे यंकेगु ।
ग) सीबाजं यदि तल धाःसा छथ्वःलं अप्व मतयेगु ।
घ) ख्वयाः वनीपिनिगु म्ह ज्वनेमाःसा गुथियार पासापिसं ग्वाहालि यायेगु ।
ङ) वा ह्वला वनीपिनिगु अभाव जूगुया कारणं याना गुथियारपिसं याना बीगु वा व ज्याः यात दिका छ्वयेगु ।
च) मां व बौयात म्ह्याय् नं मि तये ज्यूगु प्रथा न्ह्याका यंकेगु ।
छ) सीम्ह तयेगु कूताः देय्केत पं हे छ्यलेगु ।
ज) सीम्ह क्वबुया वने बलय् क्वब्युपिनि पाःहिले ज्यूगु चलन हयेगु ।
झ) सिथं यंकेत माःगु कथं गाडी तथा यंकेगु चलन हयेगु ।
ञ) सिथं मयंकूतले व सी ममूतले नय् मज्यू धयागु चलन मदय्का छ्वयेगु ।
३. पिख्वः वनेगु ः
सीम्हेसिया म्ह्याय्पिं मेपिं म्ह्याय् मचा भिना मचा पिखालखुंनिसें ख्वयाः थहां वनाः हानं ख्वख्वँ पिहाँ वनी ।
४. पाखाकुँ थने ः
सीम्हसिया च्वय् च्वंगु मत यंकाः पाखाकुँ थंके बिये । सीम्हसिया छेँया पाखा क्वसं च्वनाः भाजनय् सप्पा, म्व आदि तयाः मिं च्याकाः पाखाकुँ थने ।
५. छ्वासय् वायेगु ः
पार्थिव शरीरय् द्यवं फाय्के धुनेव सीम्हसिया पुलांगु वसः छजु जनीखं चिनाः सुकू छपाः तयाः छ्वासय् वाके छ्वय्गु ।
६. पिचा वायेगु ः
सीम्ह पित यंके धुंकाः पिचाय् लं छपाः व तुफि तया वाये यंकेगु ।
छ्वासय् वाय्गु व पिचा वाय्गु ज्या छेँया भमचा अथवा फुकी भमचां याई । निता ज्या निम्ह सिनं अथवा छम्ह सिनं याई । थ्व ज्या मां अथवा अबु अथवा भाःत मदय्धुंकूपिसं जक याइ । यदि दनिसा मां अबु याके अनुमति कयाः जक याये ज्यू ।
उदाय् समाजं याःगु निर्णय ः (२०६७÷६÷२१)
छ्वासय् वाः वनीपिं व पिचा वाः वनीपिनिगु सम्बन्धय् परिस्थिति मिलय् मजूसा खास व्यक्तिपाखें जक थ्व ज्या याकेमाः धैगु करं मक्यंके ।
७. सौ सायेगु ः
सीम्ह पितयंके धुनेवं पिचाः वा वनी । पिचा वाःम्ह दुहाँ मवःनिबलय् सौ साय्गु ज्या याइ । न्हापा सीम्ह दिकेत स्वस्ति च्वःगु सौ ल्यंका तइ । व हे सौ नं सीम्ह यंकूथाय् इली । ल्यं दुगु धौ भ्यगतय् तयाः यंका पिखालखुइ तछ्याना वांछ्वया थकी । भाःत सी सा कलाःम्ह सौ साइ । ससःबु सीसा तःधीम्ह भमचां, माजु सीसा चीधीम्ह भमचां थ्व ज्या याई अथवा सुनां मि तइ वं हे सौ सायाः वनी । सौ सायागु थासय् झिंनिम्ह तक भ्यगः छगलं त्वपुया उकीया द्यःने म्ह्याय्मचां मत छप्वाः खाली मजुइकं च्याकेगु वथासं लिक्क सीम्हेसिया नामं लोचा ब्याः वःगु नं ज्वलं छगू भाग त्व पुया तय्गु कन्हय् खुन्हु पिखाखुई तय्गु ।
८. सिथं यंकेगु ः
सीम्ह पितयंके धुनेव मि तइम्ह सौ सायाः छेँनं पिहाँ वनी ।
१. छेँ छखां तलंनिसें कुने थ्यंक बँ पुइ ।
२. सीम्ह कूतालय् तयाः उथेयाय् धुनेव जिलाजंपिं ताय् अबीर फिपू ह्वला वनी । अनं सीम्ह यंकी । थ्वया लिउ मि तइम्ह अलय् दुःमापिं सकलें वने धुंका भिना मस्त, छय्मस्त झ्वःलिं दीपय् वनी ।
३. वयां ल्यू थःथितिपिं साना वनी ।
४. सीम्हेसिया न्हापा न्हापा ज्यापुनी नं वा ह्वला वनी ।
९. दीपय् यायेगु क्रिया ः
१. सीम्ह सिंपय् तयाः सकसिनं लः त्वंकेगु–सी क्वबुया वःपिं प्यम्ह, जिलाजांपिं , फुकीपिं व दाजुकिजापिं चीधी कथं । दकलय् लिपा मितइम्ह।
२. लिक्व पिण्ड वयेगु मितइम्हेसित सीम्हेसिया लिक्वय् छकासिं फ्यतुका गुरुजुं माःगु क्रिया यासे फियागु ज्वलं पिण्ड थयेकी ।
३. मितयेगु सीम्ह अबु जूसा जःधिम्ह काय्, मांजूया चीधकःम्ह काय् । काय् वा म्ह्याय् जूसा अबु । गुरुजुं पिण्ड थयेगु विधि क्वचायेकाः तिंप्वाः च्याके बियाः सीम्हेसिति न्ह्यखनं निचाः लिखतं छचाः चाःहुका यंका सीम्हेसिया छेँय् क्वसं मि तयेगु याई ।
४. सी गुथिया गुथियारपिं अथवा मदुपिनि ग्वं तय्सं सीम्ह च्याकेगु ज्या क्वचायेकाः सी उनाः जीर्ण जूगु ह्यंग्वाः व अवशेषयात छखेँपाखे सालाकयाः उकीयात मनूया म्हया आकार वयेक छ्यँे, ल्हाः, म्ह व तुति ज्यानाः उकि हथंया मिखा कोया म्हुतु तइ । लिपा कपालय् म्हःसिंत स्वां अबीर तयाः धुं धुंपाय् अगूर च्याका स्वां छाइ । थ्व अवशेष पुलुइ मुनाः खुसिइ चुइके छ्वइ ।
५. म्ह पने ः छकू चंकगु थासय् सुकले फ्यनाः च्याकाः थुकिया कुं अन वक्वस्या म्ह, जँ पनाः लिहां वनी ।
१०. छेँय् लिहाँ वयेवं ः
१. दीपय् सी उना वयाः छेँय् वइपिं सकसिनं पिखालखुई ईकाः पःकाः, ताःचा, पालु च्वका बजि तयाः बलिं पियाः छेँय् दुहाँ वनेगु ।
२. मितःम्ह सीम्ह मुंकाः वनेगु इँछा दुसा दीपय् वनाः सीम्ह मुत धाय्व धकि छपातय् सी उनातःगु खरानी तया म्हज्याना हथंयागु मिखा कौयागु म्हुतु दय्काः उकीयात द्यः पुज्यानाः मितम्हस्यां ज्वनाः ख्व नं खुसिइ धकि चुइका छ्वय्गु । इच्छा मदुसा गुथ्याःपिसं हे मुकेगु ज्या याई ।
३. सीम्ह मुत धयागु खबर वय्वं छेँय्च्वपिं सकसिया चिपं थिये ।
१०(क). चिपं थीक छ्वयेगु ः
सीथाय् छेँय् नसा ज्वरय् मजुइगुलिं म्ह्याय्पिं वा सम्धि लखकं नय्गु ज्वरय् यानाः दुखंकःपिं सकसित चिपं थीके हइ । चिप थीके बलय् न्हापां चिभचा व पालु छकू छकू निं नकेमाः ।
चिपं थीक छ्वय्गु ज्वलं – बजि, तरकारी (लाभा मदुगु), च्या, मरी, कुचा ताना तःगु पालु, चि भचा ।
उदाय् समाजं याःगु निर्णय ः (२०६७÷६÷२१)
सीथं यंके खुन्हु छन्हु हे जकः थः म्ह्याय् व सम्धी खलकं नय्गु ज्वरय् याना छ्वया हयेगु । न्ह्यिान्हिं चिपं थीकेगु ज्वरे यानाः छ्वया हय्गु बन्द यायेगु । कचिकं नसाज्वलं छ्वया हयेगु नं बन्द यायेगु ।
११. बिचाः वने । बिचाः फये ः
सिथं यंकूयां कन्हय् खुन्हु थःथिति इष्टमित्रपिं सुथय् बिचाः वनी ।
उदाय् समाजं याःगु निर्णय ः (२०६७÷६÷२१)
बिचाः हाय्केगु व बिचाः वनेगु ज्या परम्परा कथं न्ह्याकेगु । ख्वयेगु फःसा बन्द यायेगु अनिवार्य मयायेगु ।
१२. मन्दः च्वयेगु ः
न्हिकं मदुपिं सीसा मन्द च्वयेमज्यू ।
१. सिनाः स्वनु दुकुन्हु गुरुजुपाखें दुर्गतिपरिशोधन मन्दः च्वयेगु याइ । थ्व ज्या सीम्ह तःगु कोथाय् याइ ।
२. थुगु मन्दलय् शाक्यमुनि बुद्धया मूर्ति च्वई । मन्दलय् कलश पूजा विधिकथं पूजा याइ ।
३. न्यान्हु दुकुन्हु नं पुज्यानाः न्हेनु दुकुन्हु बिसर्जन पूजा याना चुइकः छ्वइ ।
४. पूजा म्ह्याय्मस्तसें याइ ।
५. मन्दः च्वयेगु पूजा विधि उदाय्, बज्राचार्य, शाक्य समाजय् जक दु ।
उदाय् समाजं याःगु निर्णय ः (२०६७÷६÷२१)
मन्दः च्वयेगु ज्या अनिवार्य मयायेगु ।
सिथं यंकेत माःगु हलंज्वल
१. वन्याःज्वलं
– पूम्हः सिन्हः
– म्हासुसिन्हः
– अबिर
– ह्याउँसिन्हः
– धुं–धुपाँय्–कपू,
श्रीखण्ड, अगूर
– हथं–२ गः
– कौ–१ गः
– च्वाम्वः – ६ पु
– फिपू–बालाचि
२. पसः ज्वलं
– जाकि–बजि
– झम्सि वा खाइसि
– तुयुकापः–२ मी.
– ध्वांय्देयेत तुयुकापः–
२५ से.मी.
– तुल्कापः – २५ से.मी.
– अम्प–१ गः
– सप्पा
– पुलु – १ पाः
– सःखिखिपः–माक्व
– (कूताः देयेकेत)
– नालुखिपः (भाजं, धकि १६ म्हू कोब्वीत)
– कचिका–मुलुक–१
– तिँकथि – माक्व ३. मेगुमाःगु ज्वलं
– पुलांगु–भाजं–१
– पुलांगु–धकि–१
– धौभेगः – ३ गः
– तुफि–१ फि
– सुकू – १ पाः
– च्वकाबजि
– ह्यँख्येँ– १ गः
(मकलय् छुनाः)
– डा – १ म्हः
– ख्वला – १ गः
– पँ – माक्व
– म्व – माक्व
– कुशालप्ते – ३ पाः
– मदुम्हेसिया वसः जुछि
– मदुम्हेसिया जातः – १
– सुकले – माक्व
– सिँ– माक्व
– स्वां – माक्व
– स्वामाः माक्व
– अकाय् माः
– बालाचिमाः
– शंख – १
– कुश
– वा ह्वलेत – वा माक्व
– चिकं– इता
– पाचालप्तय् धौबजि–४
– चानचून धिवा ४. दुखापिखां तियेत
– गोवर
– धौभेगः–२ गः
– पुलु–१ पाः
– तुयुकापः–२ मी.
– कचिका तथा मुलुक–१
– चिकं
– ह्याउँसिन्हः
– मदुम्हेसिया जातः
– मकलेछुनागु ख्येँ–१
– डा–१
– कँय्या ख्वला–१
– म्हुतुइ तयेगु लुँ–१
– पाचालप्ते धौबजि–४ गु
५. छ्वासय् वायेगु
– मदुम्हेसिया वसाः– १ जु
– पुलांग्ु सुकू–१ पाः
६. पाखाकुँ थनेगु
– भाजं–१ गः
– सप्पा–माक्व
– म्व–माक्व
७. पिचा वायेगु
– पिचा–१
– ल छपा
– तुफि
८. ध्वाँय् दयेकेत
– तुयुकापः–१÷२ मी.
– ह्याउँकापः १÷२ मी.
– खाइसि– ६ गः
– च्वाम्वः – ६ गू
– तिँकथि–६ पु
९. कूताःदयेकेत
– पँ–माक्व
– चूपि– १
– दुसा कःति – १
– सःखि – माक्व
– कुताः सिन्हस्वां तयाः दयेके ।
– ध्वाँय्तिये– ६ पु
– बालचिमाः तये
– स्वांमाः तये
– अकाय्माः तये १०. लिक्वपिण्ड थयेत
– धकि–१ पाः पूलांगु
– जाकि १÷२ माना
– बजि १÷२ माना
– धुँ–इता
– म्हासुसिन्हः
– पुजासिन्हः
– कुशालप्ते–३ पाः
– च्वकाबजि तयाः धौभेगः–१ गः
– अखुं दुगु अम्प–१ ११. नौ चुयेकेत
– म्हासुसिन्हः
– पूजासिन्हः
– अबिर
– जाकि
– बजि
– पुलु
– हथं–२ गः
– कौ–१ गः
कलशपूजा यायेत माःगु हलंज्वलं
वन्याः ज्वलं
– पूम्ह सिन्हः
– म्हासु सिन्हः
– अबीर
– धुँ–धुँपाय् कपू
– कलश वासः
पसः ज्वलं
– जाकि
– बजि
– सादुरु
– धौ
– घ्यःकस्ति
– ग्वजायात–चपा
– सिसाबुसा–
– म¥िह
– ईका–पःका
– चिंकं
– सली माक्व
– ताय् गथु ज्वलं
– द्वाफ्वस्वां कचाः
– स्वां माक्व–
– स्वांमाः–
– सितु–
छेँ दयेकेगु
– कोतः–ज्व १
– धौपति–१ गू
– सुकन्दा–१ गू
– कलशयायेत करुवा–१
– पूजाभः पाः–स्वयाः
– जजंका–३० पु
– ईताः–माक्व
– आलुइता – २ गू
– केंमीला – ४ गू
– पोताय् – माक्व
– ग्वजा – २५ गः
– बः निगः ग्वजा – १ गः
– तःनिगः ग्वजाः – १ गः
– निलाजं – २ गू
– ग्वबर मालसा– लुँपले, वहपले
पंचरत्न – लुँ चकी आदि नं तये ।
(१) बौपाः तःसा– बौस्वां न दयेके
१३. लोचाः वनेगु । लोचाः फयेगु । लोचाः बजि नकेगु ः
सीगु प्यनु दुखुन्हु सनिलय् दूमाःपिं सकलें झ्वछुनाः स्वयाच्वनी । म्ह्याय्मस्त, भिनामस्त फुकी म्ह्याय्मस्त सीम्हेसिया मल्येपिं, तःकेँहेपिं तःकेँहेमस्त आदिपिं पिने पिखालखुँनिसें ख्वयाः थहा वनाः ख्वया च्वंपिं छेँजःपिन्त छकः छकः थियाः ख्वख्वं कुहाँ वनी । ख्वया कुहाँ वंपिं सकसिनं लखँ मिखा पियाः वनी इमित हे बःनी लोचा बजि धकाः ला मदुगु न्याता घासा तयाः भ्वय् नका छ्वइ । थ्व दिनय् मन्दः च्वया तःगु उलाः सकसितं क्यनी मन्दः छचाःलिं मत च्याकी । सच्छि व च्याप्वाः देवाः च्याकेमाः । मत च्याकेत जिलाजं भाजुपिं नं सःतेमाः ।
उदाय् समाजं याःगु निर्णय ः (२०६७÷६÷२१)
क) म्ह्याय्मचा÷भिनामचा जक लोचाः वनेगु ।
ख) पिखालखुंनिसें ख्वयाः वयेगु ज्या मयायेगु ।
१४. ब्याः छ्वयेगु । कायेगु ः
सिना प्यनु दुखुन्हुनिसें म्ह्याय्मचा, भिनामचा सम्धि, फुकी म्ह्याय्मचा, भिना मचा आदि थःथितिं ब्याः छ्वया हइ । थ्व छ्वयेगु प्यनु निसें न्ह्यनुमाया सुथय् तक जक छ्वय् ज्यू ।
ब्याः छ्वयेगु ज्वलं ः बजि, धौ, अय्ला, चि, पालु, चिनि, मरी ।
उदाय् समाजं याःगु निर्णय ः (२०६७÷६÷२१)
थःहे म्ह्याय्मचा व थः सम्धी खलः पाखें जक ब्याःकाय्गु छ्वयगु ।
तापाःपिं थःथितियाके ब्या मकायेगु । मछ्वयेगु ।
१५. न्हय्न्हुमा तयेगु ः
न्हय्नु दुखुन्हु न्ह्यनुमा तइ ।
१. थ्व दिनय् न्हापां मन्दः चुइके छ्वय्गु याइ । अनंलि न्हय्नुमा ज्वरय् याई ।
२. न्हय्नुमा ज्वरय् याये बलय् सीम्हेसिया नय् यःयःगु ज्वलं ताः खाकाः न्हय्ता घासाता ज्वरय् याइ ।
३. फलफुल, मरी आदि नं न्हय्गः ब्वःताय् तइ ।
४. थबलयय् म्ह्याय्मचाः, भिनामचां ‘लः ह्वयेकेगुु धकाः जाकि, हेँखेँ छगः दुरु, मरी फलफुल तयाः छ्वया हई । थुपिं सकतां सीम्हेसित ज्वरय् याय्गुलिइ भचा भचा लाके माः ।
५. न्हय्नुमां ज्वरय् याःगु पलिइ वनाः क्वःयात चिपं थीकी थ्व हे ज्वरय् यानागु वःनी पाखाजा तये बलय्यात नं तया तइ ।
६. पिखालखुइ वनाः न्हय्नुमाः तःवनी । थ्व खुन्हु म्ह्याय्मचाः भिनामचा फुकीतय्त निभाः दनिबलय् हे ज्यनां याकी । सकलें लिहाँ वनेवं तपाःगु लप्तेय् जा, धासाता मरिचरी फलफुल, अय्ला,थ्वं, धौ आदि तयाः खःमुलिइ तयाः झ्यालं पिने छ्वयाः पाखाक्वय् चच्छिं खाया तइ । थुकथं चच्छि तये धुंकाः कन्हय् सुथय् पिखालखुइ वाय् यंकी । थ्व दिनया सकतां ज्वरय् यायेगु ज्या म्ह्याय्मस्तसें हे याई ।
७. न्हय्नुमा कुन्हु फुकी म्ह्याय् मस्तं, भिनामस्त सकलें सःता न्हय्नुमाया ला मदुगु जा भ्वय् नकी ।
८. थ्व कुन्हु मुस्या नय्गु फुकय् याय्गु धकाः मुस्या तयाः नकी । न्हय्नुमा जा नः वनेत दना सें छ्यना वनी ।
९. न्हय्नु तक साब्व थी मज्यू ।
लः ह्वयेके छ्वयेगु ज्वलं ः हेँय् खेँ १ गः न्या १ म्ह, जाकी छमना, दुरु छगू पाकेट, मरी छगू फलफूल १ गः ।
उदाय् समाजं याःगु निर्णय ः (२०६७÷६÷२१)
क) थौंकन्हे न्हय्नुमा काःवइपिं मदु । उलिमछि नय्गु घासाता, मरि सिसाबुसा मतसे न्हय्नुमा तय्गुया परिमाण जिक्व म्हो यायेगु ।
ख) लः ह्वय्केगु थःहे म्ह्याय्मचा व भिनामचाया जक काय्गु मेपिनिगु बन्द ।
ग) लः ह्वय्केगष्ुया नामय् धेवा छ्वयेगु चलन मयायेगु ।
१६. च्यान्हु व गुन्हु ः थनं निसें साब्वं थी जिल उकिं ः
च्यान्हु व गुन्हु निन्हु यंकं दू ब्यंकेयात सरसफाइ, वसः हीगु याइ । म्हय् तियाः तःगु ब्याकं वसः हियाः बःनी जा नइ मखु ।
१७. दू ब्यंके ः
झिनु दुकुन्हु खुसिइ वनाःदू ब्यंक वनी ।
१. दू ब्यंकः वने न्ह्यः पाखाक्वय् क्व स्वकाः (दक्षिण स्वकाः) स्वपा कचि अप्पाया भूतु दय्काः तुखः च्याकाः आति दाय्की ।
२. उगु कचि अप्पा छ्वासय् वाछ्वयाः दुखं क्यंपिं सकलें खुसिइ लुसि थीकाः आति अम्बः, हामो, खौ आदि म्वःल्हुयाः पञ्चगव्य कयाः शुद्ध यानाः म्वःल्हुइ ।
३. मिजंत सकसिनं सँ खाना म्वः ल्हुई । बर्खि च्वनीपिसं गुरुजुपाखें बर्खि वसः लःल्हाना काइ । सीम्हेसिया काय्पिसं मिखाफुसि, ग्वाय् व दारी नं खाय्माः ।
४. बर्खि वसः पुने धुंकाः सूद्र्यःयात पुज्याइ न्हिकं दुपिसं न्हिकं याइ ।
५. दूमाःपिं फुकित नं दूब्यंकः वयेमाः ।
६. मि तःम्हं लँ दुच्छि पञ्चगव्य हाः हाः याना वइ ।
७. छेँ थ्यने वं खुसिया लः छेँ छखां हाहाः यानाः शुद्ध यानाः जक भुतु च्याकी ।
८. म्ह्याय्मचाया भाःत सीगु जूसा थःछेँ पाखे बर्खि वसः छ्वया हइ ।
दूब्यंकेत माःगु ज्वलं
कचि अप्पा तुखः कसिचा १ सली ५ भोचा १
अम्बः हाकूहामो छुचुं चिकं खौ
सादुरु ग्वबर सितु शंख लीबाता १
उदाय् समाजं याःगु निर्णय ः (२०६७÷६÷२१)
थौंकन्हे खुसि तसकं फोहर, दुर्गन्धित जूगुलिं छेँय् चुकय् हे दू ब्यंकेगु ज्या यायेगु । दू ब्यंकेबले मिखाफुसि मचायेगु । सं खाय्बले आंग्सा मतःसां ज्यू ।
१८. दूमाः ज्वःछि याये मज्यूगु ः
झिनु मदु तले न्हाय्कं स्वये मज्यू, म्वः ल्हुइ मज्यू, छ्यंगु लाकां न्ह्याये मज्यू सँ छ्यने मज्यू ।
ला, मुसू, लाभा, प्याज, छाः, गोलभेडा, मिखा दुगु बूबः भुति नय् मज्यू । झ्वाँय् याना तःगु नय् मज्यू । मि तःम्हेसिनं चि नय् मज्यू ।
१९. दच्छितकं यायेमज्यूगु ः
मां अबु सी बलय् काय्, म्ह्याय् नं, भाःत सी बलय् कलानं दच्छि तक तुयूगु अथवा साघ्य रगगु वसः पुनेमा दच्छि तक छ्यंगू लाकां न्ह्याय् मज्यू, तुयूगु हे तपुलि माः । सगं काय् मज्यू,् भ्वय् वने मज्यू, शुभ साइतया ज्या याय् मज्यू, तिसा तीमज्यू । बिया छ्वये धुंकूपिं म्ह्याय्पिसं तिसा ती मज्यू । ग्वाः ग्वय् नये मज्यू । मां सित धाःसा दच्छि तक दुरु त्वने मज्यू । अबुसित धाःसा दच्छि तक धौ नये मज्यू ।
२०. घःसू ः
झिंनिन्हु दुकुन्हु गृहशुद्धि धकाः घःसू याइ ।
१. सुथय् न्हापनं ग्वाः सगं काय्गु । दूमाःपिं फुकित सकस्यां ग्वाः सगं काय्मा (ग्वाःसगंयात ग्वाः स्वां पूजा धया तल)
२. थुकी न्हापां धौपति, मतः ग्वाः, ग्वय् व सिंका स्थापना यानाः गुरुजुं पूजा याइ ।
३. न्हापां लाः ग्वाः ग्वय् नये भाय् याकाः बाताय् तय्की ।
४. सिन्का वाय् कुले भाय् यानाः बाताय् तय्की, लःबिया ल्हाः सिके बिई ।
५. पूजा सिधय्व सिन्ह न तिकी थ्व ज्याः चुकय् ननिइ याई ।
६. ग्वाःसगं काये धुनेव तलय् गुरुजुं घःसूया पूजा याइ थुकी गुता बीबः तयाः यज्ञ याना पूजा याइ । कलश, धौपति, मत, थापिंयात कलश भावना, निलाजं सहित भावना पूजा याइ ।
७. छेँजः सकस्यां, मितःम्ह छ्वासय् वाःम्ह, पिचा वाःम्ह, न्हय्नुमा तःपिं आदि मभिंयाःपिं सकसिनं यज्ञय् ल्हाः पनाः शुद्ध याइ नापं कलशया लः केँय् लः नं सकसितं बी ।
८. थ्व कुन्हु सीम्हेस्यां याइगु न्हिकं मिसाम्ह जूसा गुरुमांजु मिजंम्ह जूसा गुरुजुं न्हिकं लित काई ।
९. सनिलय ज्वरय् याना, भ्वय् नकेमाः ।
१०. भ्वय् नया कलः वाय्मा । कलः वाय्त न्याता घासा तयः ब्वः छब्व तयाः बाताय् तइ । सिन्का नं तइ । बाताय् अय्ला, थ्वं लः स्वंग सलिखय् तया कलः ब्व तइ उकिया द्यःने मभिं याःपिनिगु चिपलप्ते तया गुरुजुं पुज्याना, दिगू च्याकाः छ्वासय् वाय् यंकी । मेपिन्त नकेबलय् कलः वाय् म्वः ।
ग्वाःस्वां कायेत माःगु ज्वलं पूजा ज्वलं
खालि ग्वाःपा माक्व । ग्वय् टुक्रा माक्व ।
सिन्का माक्व । चिची ग्वःगु द्वलचा–४ गः
ला टुक्रा माक्व श्रीखण्ड, गुता बीबःता अगूर सीसीसिन्ता, घःसू जोगी ज्वलं ।
थ्व कुन्हु म्ह्याय्मचा, भिनामचा, फुकी, सिथं यंकूबलय् गुहाली याःपिं सकसितं ला तयाः भ्वय् नकेमाः ।
२१. निम्वः
झिंस्वन्हु कुन्हु निम्वः यानाः भिनामस्त, छय्मस्त, फुकिीपिन्त चिकं फुकय् याइ ।
पूजा याइगु विधि ः
क) कलश पूजा ः
चीपाःगु पुजाभलय् स्वां सिन्ह व जाकि तयाः पुजाभः दयेकेगु । सूद्र्यःया प्रतिमा तया पूजा यायेगु । गुरुजु छसिनिसें पूजा याका बिज्याई । कशल पूजायात थापना याय्गु ज्वलं थुकथं ।
धौपति कशल सुकुन्दा प्रतिमा देवता
समाधिवाले पंचगव्र्य गुरुमण्डल पात्र
कलश पूजायात माःगु हलंज्वलं मन्द पुज्यायेगुलिइ वन
ख) मामकी पूजा (लय्सिवा ज्वलं) ः
न्हापां पूजा ज्वलं थुकथं स्थापना याये ।
धौपति सुकुन्दा प्रतिमा देवता
समाधिवली अन्ति गुरुमण्डल
पात्र खाय् कोरीं थापिं
गुरुजुं धाःधाःथें पुजा यायेगु ।
ग) पिण्ड थयेगु ः
मामकी पूजा धुनेव द्यः नं पूजा याई । थुलि धुनेव पिण्ड थइम्ह मि तःम्हेसित धोतिं चिकाः लोकोत्तर पिण्ड थय्की । लोकोत्तर पिण्ड थये बलय् जा थुयाः क्वल्लाय् जा तानाः च्याता घासा ब्वयाः याइ । थुगु पिण्ड चीभाःया न्ह्यःने पिण्डशाला दुथाय् चुइकः यंके माः । थुकियात जाप्यं थयेगु नं धाः । जाः प्यं थइ बलय् त्वाजं (जोगी) ब्व तय्गु कलः वायेगु यायेमाः ।
हलं ज्वलं
सिजःयागु क्वल्ला, आर्गा, धोति, पिरा
कलश, निलः थलः, सुकुन्दा, अन्ति, थापिं, देछापाः, खाय् क्वरि
कोतः, कोतःसुमी, पुजाभः–२ पाः
कुले शंख व मस सूद्र्यः पाता मन्दः पाता
मोहनी फयेगु पाता जःमू चिग्वःगु मकः (हेंग्वाः नापं)
पाल्चा–२ तप्वाःगु देवा सली २५ ग्वः लप्ते
बाता–२ देमा–२
जाः प्यं थयेत माःगु नसा व पुजा ज्वलं
जाकी बजि स्याःबजि चप्पाचुं धौ
सिसाबुसा मरि ला माय् म्वाः
कःसू वाउँचा कः च्वकि स्वकं
धौ घाःसा पालु घासा हाकु मुस्या पालु खेँय्
कुन्या खालिग्वाः व ग्वय् थी थी क्वाः घासा अय्लाः, थ्वं चिकं
म्येदुरु, सादुरु, घ्यः, कस्ति गोबर हाकु हाम्वः
– स्वां– तहः प्यंस्वां, चिहः प्यं स्वां, सिनाय्, कपू सिनाय् धवः स्वां, दाफ्वः स्वां सितु ताय्, आखे, जजंका (५०) इताः, धुं, धुपाँय्, नस्वाः, अवीर, सिन्ह, म्हासु, सिन्ह, प्वताय् आदि ।
कुसा लप्ते–३ पाः अकाय्माः निला तःगु दिगु सिंका
जाप्यं थयेबलय् थुकथं छसिनिसे ज्या न्ह्याकी
क) सुनिनिचि यायेगु– छेँ छखाँ नीसी यानाः, प्यं थइम्ह आगंब्व ज्वरय् याइपिं व कीगः तिनीपिं सकस्यां म्वःल्हुया लुसि थीका नीसी याइ ।
ख) पिखालुखु दुकायेगु
ग) द्यःब्वयेगु
घ) ह्वःजा ग्वः जा दयेकेगु
ङ) पुजाभः तयेगु
च) अर्ध ज्वलं ताःलाकेगु
छ) निसलाः तयेगु
ज) आगंब्व जोगिब्व ताःलाकेगु
झ) गंलाय् ब्व ताःलाकेगु
ट) थ्व फुकं ताःलाके धुनेव गुरुजुं धाःधाः थें पूजा यायेगु ।
उदाय् समाजं याःगु निर्णय ः (२०६७÷६÷२१)
म्ह्याय्मचा भिनामचापिं जक सःतेगु ।
२२. पिस्कि ब्वनेगु ः
पिस्वके ब्वनेगुया पिस्कि ब्वनेगु जू वन । दुखं च्वनाः गनं पिहाँ मवंसे च्वंपिन्त पाजुपिंथाय् अथवा थःछेँय् अथवा सतीपिन्थाय् सःताः बांलाक नके त्वंके याइ । थथे छकः पिहाँ वने धुंकल कि तिनि छेँजःपिं मेमेथाय् वने जी ।
२३. देवा छ्वयेकः वनेगु ः
सिनाः झिंप्यन्हु दुकुन्हुनिसें दकलय् न्हापां जनबहालय् देवा च्याकः वनी । लत्याया दुने स्वयम्भू खास्ती आदि फुथाय् तक स्तुप, चैत्य, द्यःपिन्थाय् देवा छ्वयेकः वनी ।
हलंज्वलं – १. सच्छि व च्याप्वाःया ज्वाःदेवा
२. निसलाः ज्वलं–जाकि, बजि, सिसाबुसा, मरि
२४. लत्या याये । प्यनय् छाय्के हये ः
सिना पीन्यान्हु दुकुन्हु लत्या याइ । दूब्यंकेगु छु बारय् लाइगु थ्व हे वारय् लत्या याइ ।
१. छन्हु न्ह्यः न्याताः घासा तयाः छ्वय्ला भू यायेमाः । सर्यादान धकाः सीम्हसिगु खाता व मेमेगु वस्तुत दान बीगु ज्वलं नं थ्वकुन्हु हे ताःलाकाः ब्वयाः तयेमाः ।
२. लत्याकुन्हु नीसी यानाः कलश पुजा, मामकि पुजा (लय्सिवा ज्वलं) पुजा याये धुवेन जा प्यं (लोकेत्तर पिण्ड) थइ । कार्यविधि निम्वः बलय् थें तुं पिण्ड चुयकाः लिहाँ वयाः निसलाः बी ।
३. गुरुजु अथवा गुरुमांजुयात पुज्याना दानबीगु छता वस्तु लःल्हाना बीगु ।
४. लत्याकुन्हु न्यागः स्वनाः पुजा नं याः । सीम्ह न्हिकं दुम्ह जूसा, प्यं थइम्ह न्हिकं दुम्ह जूसा जक थ्व याये ज्यू । थ्व पुजा न्हिकं मदुपिसं स्वय् मज्यू । थुकी थापिंचा खुगः, गुलुपाः खुगः, पात्र खुगः माः । थापिंचाय् स्वंगलय् थ्वं, निगलय् ह्याउँ थ्वं, छगलय् अय्ला तइ । गुलुपातय् न्याः खेँ, बुल्ला, खाय्, चल्लाला तइ । तकूला, छ्वय्ला, अन्ति छगलय् अय्लाः नं माः खाय् कोरीं नं मा ।
५. पुजा सिधय्का कूला ब्व, समय ब्व तय्माः ।
६. बहनी म्ह्याय्मचा, भिनामचा, फुकीत जाभ्वय् नकेगु ।
न्याता घासा कूला ब्व समय ब्व
१. धौ घासा न्याता घासा नाप १. स्याबजि,बजि
२. पालु घासा सें छकू २. मुस्या
३. कःसू काला झुकु ३. पालु
४. ओ हाकु ४. तुकं
५. हाकुमुस्या ५. छ्वय्ला
६. फसि
सुथय् पूजाः शुरु जुइ न्ह्यः म्ह्याय्मचा भिनामचा थःथितिं पुजाभः, धौ, मरि सिसा बुसा तयाः प्यनय् छाय्के हइ ।
उदाय् समाजं याःगु निर्णय ः (२०६७÷६÷२१)
थःहे म्ह्याय्मचा÷भिनामचायाके जक प्यनय् छाय्केगु कायेगु । मेपिनिगु मकाये । प्यं थयेगु ज्या मयाइपिनि गुरुजुयात निसलाः बीगु अथवा भिक्षु÷भिक्षुणीपिन्त भोजनदान बीगु ।
२५. लय्प्यं थय्ः
लत्या यानाया वाःछिकुन्हु लय् प्यं थय्गु याइ । सीम्ह तिथिइ थ्व याइ । लय् प्यं थय्गु झ्वलय् झिंनिला तक झिनिगू तीर्थय् वनाः लौकिक पिण्ड (प्व प्यं) थइ । झिंनिगू तीर्थ थुपिं खः ।
१. पुण्य तीर्थ (गोकर्ण) २. शान्त तीर्थ (गुह्येश्वरी) ३. शंखतीर्थ (शंखम्वः)
४. राजतीर्थ ५. मनोरथतीर्थ (तोखादुवाः) ६. निर्मला तीर्थ (भचाखुसि)
७. निधानतीर्थ (लखुतीर्थ) ८. ज्ञानतीर्थ (कन्हःखुसि) ९. चिन्तामणितीर्थ (तेकू दोभान)
१०. प्रमोद तीर्थ (दानगाः) ११. सुलक्षणतीर्थ (भाजंङ्गा) १२. जयतीर्थ (नेकु)
– थुकथं झिंनिला तक लय् लय् छगू छगू तीर्थय् वनाः प्व प्यं थइ । भिंmनिगू हे थी थीगु हलंज्वलं दान याई । खतय् तयाः यंकूपिनि, अस्थिया ज्यायाःपिनि नमुरा, जामाच्व, कोदुवा नं वनेमाः ।
– प्व प्यं थय्बलय् गैंडा म्येया ला माः
– प्व प्यं थय्बलय् द्यःथाय्माः
– लय् लय् पिण्ड मथइपिसं गुर्जुयात लय् बीगु धकाः निसलाः बी अथवा ब्व ज्वरय् याना पिखा लखुइ तइ, जोगिनीयात बी अथवा भिक्षु÷भिक्षुणी पिन्त भोजन याकी ।
उदाय् समाजं याःगु निर्णय ः (२०६७÷६÷२१)
दुखँ च्वनेबलय् बारय् यायेगु खँ ः
क) मां अबु सीसा काय्पिसं नं लत्यां हे बर्खि व चिकं फुकय् यायेगु ।
ख) बिया छ्वय् धुंकूपिं मिस्तय् मां अबु सीसा निमो कुन्हु हे चिकं, तिसा फुकय् यायेगु ।
ग) बाज्या अजि सीसा निमोकुन्हु हे तुयूगु तपुलिं चिकं फुकय् यायेगु मिसा छय् छुइपिसं तिसा फुकय् यायेगु ।
घ) भौमचाया माजु ससःअबु सीसा चिकं, तिसा निमोकुन्हु हे फुकय् यायेगु ।
ङ) लत्यां बर्खि फुकय् याःसां सीम्हेसिया नामं दच्छि तकया ज्या यायेगु ।
च) जिलाजं सीसा म्ह्याय्या बर्खि फुकय् यायेत वसः थःछेँ नं छ्वइ । तर थःछेँपाखें म्ह्याय्यात जक वसः छजु जक छ्वगु मेपिन्त छुं कथंया सामान मछ्वयेगु । सगं मछ्वय्गु ।
छ) लत्यातक बर्खिच्वने ज्वछिं वसः, चिकं, तिसा व लाकां बारय् यायेगु । लत्यातक नखःचखः बारय् यायेगु । लत्यातक शुभकार्यया ज्याः गथेकि सगं कायेगु व लसता भ्वय् वनेगु बारय् यायेगु ।
ज) भाःत सीबलय् कलानं नं लत्यां हे बर्खि व चिकं फुकय् यायेगु ।
२६. खुला यायेगु ः
कार्य विधि ः
१. छन्हु न्ह्यः छ्वय्ला भू ।
२. लत्या थें तुं कलशाचरण, मामकी पूजा यानाः लोकोत्तर पिण्ड थयेगु । हलंच्वलं सकतां लत्या थें तुं ।
३. भोजन याये धुनेवं कलः वाके छ्वइ, बहनी म्ह्याय्मचा, भिनामचा, फुकी, थःथिति जाभ्वय् नकी ।
२७. लय्प्य थयेधुंकेगु ः
दकिला याये च्यान्हु वा प्यन्हु न्ह्यः थ्व यायेगु खः ।
कार्य विधि ः खुसिइ वनाः यायेगु, गुरुजु निम्ह माः ।
सहस्त्राहुति होम, यायेगु, षोडशपिण्ड थयेगु । थुकी पूर्णागु जोगे जलं माः ।
१. फियागु जज्ञ दयेकेगु ।
२. वया च्वसं फियागु चिभाद्यः छगः दयेकेगु ।
३. क्वसं बौपाः १, धौपति, कलश, नाग भोंचा स्थापना यायेगु ।
४. जज्ञ न्ह्यःने स्वीनिता बीबः ब्वयेगु ।
५. मुखः सुकुन्दा, पंचगव्य व पात्र नं स्थापना यायेगु ।
हलंज्वलं
बौपाः नागभोंचा ग्वःजा धौपति
मुखः गुताबीबः कलश सुकुन्दा
२८. दकिला याये ः
सिनाः दच्छि दुुकुन्हु दकिला याइ ।
कार्य विधि ः
१. छन्हु न्ह्यः छ्वय्ला भू याइ ।
२. दकिला कुन्हु, कलश पूजा, मामकी पूजा यानाः लोकोत्तर पिण्ड थइ
३. भोजन धुनेवं कलः वाइ बहनी म्ह्याय्मचा, भिनामचा सकसितं जाभ्वय् नकेगु ।
२९. बर्खि फुकय् याये, भिंपुजा याये ः
दकिला कन्हय् खुन्हु याइ ।
कार्य विधि ः
१. कलश पूजा, मामकी पूजा याइ
२. दच्छि तक बारय् याना च्वंपिं काय्मचा वा कलापिन्त गुरुजु बर्खि फुकयय् यानाः न्हूगु वसः लः ल्हाइ ।
३. गुरुजुं ग्वाः ग्वय् बियाः फुकय् याइ ।
४. भिं पुजा याना थःगु छेँसं हे संग बी ।
३०. निदँया तिथि ः
सिनाः निदँ दतकि निदँया तिथि याइ । विधि सकता लत्याः÷खुला÷दकिला थें तुं । थुकी कलः वाये म्वाः । थःथितियागु प्यनय् छायेकेगु काय् म्वाः ।
३१. पाहाँ ब्वनेगु ः
दच्छिया दुने वा निदँया दुने न्याय्केगु भ्वय् ।
उदाय् समाजं याःगु निर्णय ः (२०६७÷६÷२१)
लत्या खुन्हे हे बर्खि फुकय् यायेगु चिकं फुकय् यायेगु आदि सकतां ज्या सिधय्केगु जूगुलिं लत्यां हे पाहाँ ब्वनेगु ज्या क्वचायेकेगु । म्ह्याय्मचा, भिनामचा, सम्धीपिं, ब्याःहःपिं, गुथियारपिं, ग्वाहालिमिपिं जकः सःता पाहाँ ब्वने ज्या यायेगु । पाहाँ ब्वनेगु यात मेगु नामं मेगु कथं भ्वय् मयायेगु । पाहाँ ब्वना भ्वजय् परम्परा पाहां भ्वय् मरि जक तयेगु मेगु छु मतयेगु ।
३२. उपाकु वने ः
१. सिना दच्छिया दुने वइगु येँयाः बलय् यँलाथ्व द्वादसि खुन्हु उपाकु वनी ।
२. म्ह्याय्मचा, भिनामचा, फुकी, थःथिति सकलें मुनाः सम्हय नयाः सनिलय् उपाकु वनेगु लँपु धुं धुंपाय् च्याकाः गुरुजुपिन्त तुतः ब्वंका वनी ।
उपाकु वने लँपु थुकथं जुइ । थःपिनिगु छेँपिहाँ वयाः गुगु लँ लिना वनागु वहे लँपुइ क्वचाइ । गथे कि मरुत्वालं वंसा मरु, शान्ति निकुञ्ज स्कूल, मरु ध्वाका, चसान, कंग, दवाइत्वाः, सुन्तागल्ली, ङतपाचो, तुंछेँगल्ली, कुलांभुलु, छत्रपाटी, स्वाँछपु, गनेद्यः, थँहिति, मुस्याबहाः, छुस्याबहाः, इनबहाः, कुनाय्त्वाः, भोताहिती गल्ली, महाबू, वटु, भोसिंको, तेबहाः, बागदरवार, भोटेबहाः, गणबहाः लगं, नाय्पाचो, चल्खु, ह्यूमत, क्वहिती, ख्यः क्यवः शान्ति निकुञ्ज स्कूल । लँपुइ लाःगु अनेक द्यःपिं गथे कि गणेद्यः अजिमा, पीठ आदि द्यःपिथाय् पुज्याज्यां वनी ।
३३. दागिं वनेगु । मत ब्यूवनेगु ः
१. ञलाथ्व चतुर्दशि (क्वनेयाः) कुन्हु दागिं वनेगु याइ ।
२. सीम्हेसिया काय्, म्ह्याय् वा कलाः न्हिच्छि द्यां लाना, कुमारी न्ह्यसाल कि दागिं पिहाँ वःम्ह नाप नापं कुमारी चाःहिक चाःहिली दागिं वनेगु बहनी लिबाक्क तक नं जुई ।
३. थ्व क्वचालकि तिनि दागिं वना वःपिसं नइ ।
थ्वहे दिनय् सीगु छेँय् च्वपिं मध्ये वा थःलाःम्ह मिसा मचायात जिक्व बांलाक छाय्पिया मतं बीक छ्वयेगु याइ । म्ह्याय् मचा, भिनामचा, जिचाभाजुपिं सकसित बांलाक भ्वय् नकी । मिजंत दक्व मत ब्यू वनीम्ह मचा लिसें लिसें कुमारी चाःहिक्व चाःहिला पाल्चा मत ततं वनी ।
उदाय् समाजं याःगु निर्णय ः (२०६७÷६÷२१)
दागिं वनेगु ज्या दिका छ्वयेगु ।
३४. बालाउ वनेगु ः
१. कछलागाः बालाच¥हे कुन्हु बालाउ वनी ।
२. सुथय् पशुपति वनकाली क्षेत्रय् सतबीज ह्वलाः चाःहिलेगु याइ । सतबीजय् तय्गु ज्वलं–सकि, वा, जाकी, लैँ, स्वाँ, ताय्, गुताबीब चाकुहि आदि ।
३. वनकाली वंपिनि अन हे लय्सिवा ज्वलं पुज्याई । स्वयम्भू वंपिनि शान्तिपुलीइ अथवा क्वय् गनेद्यःया थाय् कलः पुज्याई ।
उदाय् समाजं याःगु निर्णय ः (२०६७÷६÷२१)
बालाच¥हे खुन्हु स्वयम्भू, खास्ती वा अन्य बौद्ध तीर्थस्थलय् वनेगु, तर सतबिजया नामय् अन्न ह्वलेगु ज्या मयायेगु ।
३५. न्यकू पुइकेगु ः
स्वयम्भूई गुंलाया गुंपुन्ही धुंका न्यकू बाजं, गुंला बाजं पुज्यानाः निसला बीगु । बाजं थाइपिन्त धेवा बिया थःपिं नं नापं चाःहिलेगु बाजं थाना स्वयम्भू द्यः चाःहिलेगु ।
विशेष अवस्था (१)
१. अस्थि कायेगु ः सीगु छेँयापिसं अस्थि कायेगु इच्छा दतः धाःसा सीम्ह च्याके बलय् छ्यँ, चुल्या व पुलिया नौ छगः बःचाग्वःगु चायागु ग्वंपचाय् भतिभति तयाः सीम्हेसिया छेँय् लित यंकी । ग्वंपयात ककुइ खिपत चिनाः छेँया पाखां पिने खाया तइ । थुकियात गुरुजुपिं ब्वनाः तीर्थय् वा गुंया च्वकाय् गथेकि जामाच्वः, सिपूच्व, नमुरा, धिलाच्व आदि थासय् वनाः पुजाः यानाः ब्वयेका छ्वइ ।
२. ख्यः मिं ख्वायेगु ः बँय् मितयाः लिपाः सिंपय् मि तय्गु । मि तइपिं मदुगु अवस्थाय् थुकथं याई ।
३. पंचमय् लाःसा सुयागु मनू दय्काः ग्वःम्ह पंचमय् लात वःगः हे कचिगु हँय्ख्येँ सुँयागु मनूयाक्वे तयेकाः सीम्हनाप तयाः सिथं यंकेगु ।
४. सीम्ह मनू जंको धुंम्ह जूसा जंको खः नापं सिथं यंके बलय् च्याका छ्वइ ।
५. सीम्ह देखा दुम्ह जूसा देखाबलय् कयातःगु सामान सिथं नापं सिथं यंकी दुम्ह । सीम्ह कर्णदीपय् जूसा पच्छिम पट्टि तुति पूर्वपट्टि छ्यं तयाः श्राद्ध यानाः मितइ । देखा मदुपिं जूसां पूर्वपट्टि पच्छिम पट्टि छ्यं तया श्राद्ध याई ।
६. कर्णदिपय् सिथं यंकीपिनि सीम्ह चित्ताय् तयाः श्राद्ध यानाः मिइत ।
७. सिख्राकारपिनि तेकुइ चिताया क्वसं दिका कुताः व पुलुं लिकयाः न्हय्का सिं बँय् लाया उकिया द्यःने सीम्ह तया श्राद्ध याइ लिपा मि तयाः ल्ह्वना चित्ताय् तया च्याकी ।
८. सिख्राकार देखा दुपिं सीसा छ्यं दक्षिण तुति उत्तर पाखे स्वकाः श्राद्ध यानाः मि तई । देखा मदुपिं जूसा छ्यं उत्तर तुति दक्षिण स्वकी ।
९. लगंयापिं स्थापितपिनि नं तेकूइ यंकी । अन कूताः नापं खुसीसिखय् यंकाः कूता नाप बँय् तयाः श्राद्ध यानाः कूताः नापं चित्ताय् तयाः मि तई ।
विशेष अवस्था (२)
१. मचाबू ब्यंके मधुंकूनिम्ह मचा सीसा वयात गा मचा धाई । मचायात धकिइ तया खुसि सिथय् यंका थुनाबीगु । गा मचा वपिं मां अबुपिं भोंतय् चन्देश्वरीइ वना म्वः ल्हुइमा । अमिगु श्राद्ध जुइमखु ।
२. कय्ता पूजा मयाःपिं मस्त सीसा व मचायात मिच्याकाः उना छ्वइ सिथं थंके बलय् निपा ल्हाःतं फयाः थस्स पाय्का यंकी । सिख्राकारपिनि गा मचा वन धाःसा लुतिइ यंका थुनी ।
३. जंको मधुंनिम्ह, कय्ता पुजा मयानिम्ह, बा¥हाः, मतःनिम्ह, सीसा प्यन्हु जक बारय् याई नीछन्हुइ क्रिया याई ।
४. बा¥हा तयातःम्ह मिसामचा सित धाःसा व क्वथाया क्वतापू तछ्यानाः क्वत छ्वया छेँया छेरीइ तुं गाःम्हुया ल्हाकां छ्वइ । पिखालखुं पितयंके मज्यू ।
५. बर्खिमाःगु अवस्थाय् सित धाःसा सिथं यंके न्ह्यः गुर्जु बर्खि फुकय् यायेगु विधि यानाः तपुलि फेरय् याना जक सिथं यंकी ।
६. उत्क्रान्तिक्रिया ः
देखा दुम्ह सित धाःसा किला याय्गु चलन दु । किला याय्गु जुल धाःसा सीसातं ख्वय्मज्यू, सित धकाः सुयातं कने मज्यू, गुरुजुं चानय् जक पूजा याइ पुजाबलय् नं गं थाय्बलय् मेपिसं ताई धकाः सिंयागु दं दय्का छ्यलिइ । सित धकाः सुयातं कने धुंकल न्हय्खा (७) छेँयापिसं सी धुंकूसा गुरुजू किला याइमखु । यातकि याःम्ह गुरुजु ख्वाँय् जुइयः धाइ । किला सिधलाकि गुरुजुं ख्वय्जिल धालकि ख्वय् जिल । उत्क्रान्ति पूजा यानाः मिजंम्ह जूसा खतय् तयाः व मिसाम्ह जूसा कूतालय् तयाः सिथं यंकी । थुकी काहा बाजं (इन्द्रबाजं) नं माः । बापां पुलुपुलृु च्याकाः वनेगु । न्याम्हेस्या जल हाय्काः वनेगु ।
७. जातः संस्कार – परदेशय् मृत्यु जुया अन हे दाह संस्कार जुइपिनि थन जातःयात विधिवत क्रिया पूवंका अग्निदाह याई । मनू तंपिनि सच्छि दँ लिपा जूसा जातः संस्कार याय्गु याः ।
लिधंसा ज्वलं ः
१) बज्राचार्य, सर्वज्ञरत्न – बज्रयान पूजाविधि संग्रह ।
नेपाल बौद्ध संस्कृति संरक्षण केन्द्र, म्ह्यपि, ने.सं. ११२५ ।
२) बज्राचार्य, रत्नकाजी– नेवाः संस्कृतिया ताःचाः ।
बज्राचार्य प्रकाशन, येँ, ने.सं. ११०९ ।
३) जुजु, बलदेव– मृत्यु संस्कार, नेवाः संस्कृति कथं ।
बैदिक प्रकाशन, न्हाय्कंतला, ने.सं. ११२५ ।
४) तुलाधर, प्रेमशान्ति– ‘जाप्यं थयेगु (लोकोत्तर पिण्ड) विधि विधान छगू म्हसीका’ ।
उदाय् समाः ल्याः १५, ने.सं. ११३०, पौल्याः ३६–४२
५) सिन्दुराकार, पुष्पलक्ष्मी ‘उपाकू वनेगु लँपु ः छपुलु’
उदाय् समाः दँ १४, ने.सं ११२४, पौल्याः ३१–३३
खँल्हाबल्हा
सर्वज्ञरत्न बज्राचार्य
अमृतमान ताम्राकार
पूर्णदेवी बनियाँ
डा. सुमनकमल तुलाधर
प्रेमहिरा तुलाधर
पूर्णहीरा तुलाधर
रत्नकाजी तुलाधर
उत्तमराज शिलाकार
बद्रीरत्न बज्राचार्य
स्वयम्भू रत्न बज्राचार्य
प्रेमकाजी बनिया
आयुरत्न सिख्राकार
पद्मधर तुलाधर
सहलह न्ह्याकागु खलः पुचः
ङत तुलाधर समिति, श्रीदिगु ख्यः गुथि, तबः समाज, कसाः तःध गुथि, बनियाँ खलः, सिन्दुराकार, सिख्राकार, सेलालिक, स्थापित
सब्वे सङ्खरा अनिच्चा’ति, यदा पञ्ञाय पस्सति ।
अथ निब्बिन्दति दुक्खे, एस मग्गो विसुद्धिया ।।
सकल संस्कार अनित्य खः,
प्रज्ञा थ्वयात सुना नं खंकी
सकल दुःखं मुक्त जुई
चित्त विशुद्धिया मार्ग थ्वहे खः
दुर्गति परिशोधन धारणी
ओं नमोः भगवते सर्वदुर्गति परिशोधनराजाय
तथागतायार्हते सम्यक सम्बुद्धाय् । तद्यथा ।
ओं शोधने २ विशोधने २ सर्वपापविशोधने शुद्धे । विशुद्धे ।
सर्वकर्मावरण विशोधने स्वाहा ।।
अनिच्चावत संखारा
अनिच्चावत संखारा उप्पाद वय धम्मिनो ।
उप्पज्जित्वा निरुज्झन्ति तेसं उपसमो सुखो ।।
संस्कार अनित्य खः,
उत्पन्न जुइगु निरोध जुइगु थ्व यागु धर्म खः,
थुकिं उत्पन्न जुयाः निरोध प्राप्त याइ,
थुकियागु उपशमन (मनयागु इच्छा व वासना
शान्त यायेगु ज्या) हे सुख खः ।।
तँसा–पौ
मृत्यु संस्कारया झ्वलय् म्ह्याय्मस्त (सम्धी) व स्याःन्याःपिन्सं यायेमाःगु ब्याःजाःया ज्वलं ः
१) सी कंके हलकि फांगा तः वनेगु
१. खादा छपु
२. धुँ छथु
३. स्वाँ
४. धेवा
२) चिपं थीके छ्वयेगु
१. बजि फछि
२. चना वा कय्गु १ के.जी. (जहान स्वयाः)
३. आलु २ के.जी. (जहाज स्वयाः)
४. परबर वा काउली २ के.जी. (जहान स्वयाः)
५. मरी निताजि (जहाज स्वयाः)
६. च्या दुरु दुगु (छगू थर्मस)
दुरु मदुगु स्वयाः (माःसाःजक)
७. चि रिकापिचाय् भचा
८. पालु टुक्रा टुक्रा तानाः भचा
(नोट ः ज्वरय् यायेबलय् लाभाः प्याज, गोलभेंडा तये मज्यु)
३. ब्याः छ्वयेगु (लोचाः कुन्हु निसें न्हय्नुमाया सुथय् तक जक छ्वयेगु)
म्ह्याय्मचा व सम्धीपिं
१. बजि ३ पाथी
२. चि १ पाकेट
३. चिनी १ के.जी.
४. पालु १ के.जी.
५. धौ वा घ्यो २ लिटर÷के.जी.
६. मरी निजाति ४० पा
७. अय्ला १ लिटर
अथवा
कोक÷फाण्टा २ लिटर भचा तापाःपिं
१. बजि १ थापा
२. चि १ पाकेट
३. चिनी १ के.जी.
४. पालु १ के.जी.
५. धौ वा घ्यो २ लिटर÷के.जी.
६. मरी छताजि २० पा
७. अय्ला १ लिटर
अथवा
कोक÷फाण्टा २ लिटर
४) लःहोयेके छ्वयेगु (न्हय्नुमाकुन्हु सुथय्)
१. जाकि छमना
२. दुरु १ पाकेट
३. हेँय् खेँ १ गः
४. न्या १ म्ह
५. सिसाबुसा १ के.जी.
६. मरी १० पा
५) पुजाभः छ्वयेगु (लत्याः खुला, दकिलाया पिण्डे छाय्क्ये छ्वयेगु)
१. पुजाभः ज्वलं जाकि, ताय् म्हासु सिन्ह, ह्याउँ सिन्ह, स्वाँ, धुँ ।
२. मरि–फिनी÷खाजामरी – १, प्यारा – १
३. सिसाबुसा – केरा – १
४. धौ १ लिटर÷दुरु १ पाकेट
६) दुब्यंके कुन्हु थःछेँ पाखें छ्वयेगु
म्ह्याय्मचायात जक छ्वयेगु
१. बर्खि वसः १ जूछि
२. तुयुगु लाकां १ जु
३. रुमाल छकू
७) बर्खि फुकेयाये बलय् थःछेँ पाखें छ्वयेगु
म्ह्याय्मचायात जक छ्वयेगु वसः जुछि १ जोर, लाका १ जोर
थःछेँपाखें म्ह्याय्मचाया बर्खि फुके याये कुन्हु व लत्याकुन्हु चिपं थीके छ्वयेगु ज्वलं ः
१. मरी जहान स्वयाः
२. ख्येँ जहान स्वयाः
३. पुकाला जहान स्वयाः
४. अय्ला छमना
८) पाहाँ ब्वनेगु बारे तँसा
लत्याः कुन्हु पाहाँ ब्वनेगु ह्वताः चूमलासा थुगु ज्या दिवंगत नामं पिण्ड (श्राद्ध थयेगु दी लाकाः न्ह्याबलय् नं याये ज्यू ।
No Tags
Login to Leave a Comment
Related Blog
- 06 Aug, 2025
- 6
- 0
Udaaya Bidhibebahar, Gunpunhi
Episode 441 with Udaaya Bidhibebahar, Gunpunhi
- 30 Jul, 2025
- 10
- 0
Buddha Jeevani Part 27
Episode 440 with Buddha Jeevani Part27
- 23 Jul, 2025
- 13
- 0
Udaaya Bidhibebahar, Gathan Muga
Episode 439 with Udaaya Bidhibebahar, Gathan Muga
Comments (0)