Udaaya Bibaha Sanskar इहिपा निसें लिलाधू छ्वयेगु तक

१) ग्वय् बिये 

मनू जन्म कया जिवन हनेगु झ्वलय् दकले महत्वपूर्णगु ज्या इहिपा खः । इहिपा सिबें न्हापायागु फुक्कं ज्याझ्वःत जीवन हनेगु पूर्वतयारीया ज्या जक खः । मनूया वास्तविक जीवन इहिपा याये धुन धायेवं तिनि सुरु जुई । मनूया सामाजिक जीवन इहिपा जुइधुंका तिनि सुरु जुइ । इहिपा याना त्यपु जीवन सुथां लाःसा जक जीवन अःपुक न्ह्याःवनी । अथे जुया हे झी समाजय् मिसामिजं चूलाकाः इहिपा यायेत जातः मिले जुइके माःगु । त्यपु जुइपिनि स्वापु जीवन पर्यन्त सुथांलायेमा धइगु मनंतुना इहिपाःया साईत स्वय माःगु । अथेहे तुं इहिपाःया ज्या पक्का यायेत दकले न्हापां ग्वये बियेगु चलन दयेका तःगु खः ।

नेवाः समाजय् संस्कार छ्यलेगु ज्याखँय् ग्वय्या आपालं महत्वमूर्ण भूमिका दु । ग्वचं छगु न्हूगु स्वापू क्यंकीगुया लिसें बायेगु ज्या यायेफु । ग्वय् लसताय् सुखया प्रतिक जुथें ग्वय, ग्वाः बारेय् यायेगु दुःखया चिं नं खः । छखाछेँ मेगु छेँ नाप बैवाहिक प्रस्ताव कथं झिगः ग्वय कालबिल यायेगु पुलांगु चलन थौं नं च्वछाये बहः जुउ ।

१) लंपिचास १० गः ग्वय् व १ मोह २) वसः ३) मरि ४) सिसाबुसा ५) समाः ज्वं ६) मसला ७) सिन्हःबत्ता, ८) धवःस्वाँ व कपू सिन्हाय्

ग्वय् बिया÷कया भ्वय् न्यायेकेबलय् थःछें खलः म्ह्याय्मचा भिना मचापिं याना मजिमगाःपिं जक ब्वनाः भ्वय् न्यायेके ।

सम्भवत हलुवाई मरि धइगु हे स्वये मदुबलय् समाजय् लाखामरिया महत्व तसकं च्वन्ह्याइगु हे जुल । दां पुलाः नं यःबलय् बजारय् न्याये मदइगु थ्व मरि तत्कालय् नगद सिबें नं छतं च्वय् तयातःगु सीदु । उकिं सुयां म्ह्याय्मचायात भौमचा कथं दुकायेगु प्रस्ताव तइपिंसं उगु छेँया सकल जः दुजः व फुकीपिन्त सम्मान कथं लाखामरि दोहलपा लय्तायकीगु स्वाभाविक हे खः । तर थौं कन्हे लाखा बियेगु चलन मदये धुंकल । अथे जूसां इच्छा दःसा परम्परा ल्यंका तयेकथं लाखा बिया थुगु ज्या याःसां ज्यू । लाखा अप्पोलं ३ लाखा तक जक कायेगु चलन दु । 

भौमचा काःवने स्वया न्ह्यो भम्चायात मिजपिनिपाखें कक्यां न्ह्याकः वनेगु झी उदाय्तय्गु छगु मौलिक परम्परा खः । कल्या धइगु छताजि पुलांगु तिसा खः । पय्न बिया छ्वइम्ह म्ह्याय्मचायात मिजं खलःपाखें कल्या न्ह्याकः वइगुया अर्थ म्ह्याय्मचायात आः छ मेगु छेँया भौमचा जुया उगु छेँया जिम्मेवारी कायेगु ई वल धइगु अनुभूति बिइगु छगू परम्परा खः । मिजं खलःपाखें भौमचा यंके धुंकाः सँप्याकेगु विधि यायेगु जूसा जक कल्या न्ह्याकेगु चलन याना तःगु खः । कल्या न्ह्याकेगु चलन थौंकन्हे यक्को कम जुइ धुंकूगु दु । उकिं म्हाःपिसं थ्वज्या मयाःसां ज्यू ।

कल्या न्ह्याके छ्वयेत माःगु ज्वलं –

१) कोतः – छपाः, सगंपुसा छपाः

२) धौ – १ ग्वः

३) मरिकसि – (१ गः – नांचा)

४) ग्वारामरि (कल्यामरि) – मरिकसि दुने १२ ग्वः तयेगु 

५) कोतलय् अलग – १६ ग्वः ग्वारापरि

६) न्या – ८ पाउ

७) चाकु – १ ग्वारा

८) यला – १ तोला

९) लवं – १ तोला

१०) कोरिंचाय् – ४ माना दुरु

११) सिसाबुसा, परिचरि थःपिनिगु गच्छेकथं

प्यनबिया छोयम्ह म्ह्याय्मचायात पाजुपिनिपाखें पयनजा नकेगु नं चलन दु ।

इहिपाःया झ्वलय् भौमचा काःवनेत थःगु परिवार, थःथिति इष्टमित्र, पासापिं मुना बाजं थाना झःझः धायेक लँस्वःवनाः भम्चा काःवनेगु झीगु परम्परागत चलन खः । न्हापा न्हापा थथे लँस्वः (जन्ति) वनेबलय् पञ्चेबाजा थाना वनेगु चलन दुगु खः । तर थौं कन्हे पञ्चेबाजाया चलन मदये धुंकल ।

क) तसकं सत्तिपिं थःथिति, फुकी सम्धिखलः व सत्तिपिं सासापिं नापं जिक्व कम याना ब्वनेगु । थुकथं मुना लँस्वः वनीपिन्त मिजं खलः व मिसा खलःपाखें ग्वाः व मसला इनेगु । मेगु छुं प्रकारया उपहार मबिइगु ।

ख) ज्व क्वतः तपाःगु कर मयासे दुथें साधारणं ज्या कयाः सिधयेकेगु । जितले ज्वः क्वतः यंकेगु याये ।

ग) जन्ति वनेबलय् सामदान, मुस्याः मयंकेगु । लक्षणया चिं कथं सुकुन्दा छप्वाः जक यंकेगु ।

घ) झीगु उदाय् संस्कृति कथं जिचाभाजु दुचायेकेसलय् तिनि ब्याहा याइम्ह मिजं ससलय् न्हापालाक दुहाँ वनीगु चलन जुउगुलिं ब्याहा याइम्ह (मिजं) जन्ति वनेगु चलन मयाये । 

ङ) म्ह्याय्मचा पितबीपिंत अलमल मजुइकथं जिक्व न्हापां लँस्वःवनेगु याये ।

च) बहनिइ लँस्वःवनेगु यासां जिउ ।

निभाःद्यः दनिबलय् हे म्ह्याय्मचा पितबियेगु याये । लँस्वःवनीपिंसं नं न्ह्यथ्याक्क वनाः ज्या छिंकाबी ।

म्ह्याय्मचा पित बिइधुंकाः ससःअबुं दुफांगा फायेकेगु चलन दु । 

विवाहया अवसरय् निगू खलःया थःथितिपिं साक्षि स्वरुप च्वनाः जिमिसं रितपूर्वक भौमचा काःवइगु व म्ह्याय्मचा पयन बियागु खः धइगु दसिकथं पञ्च भलादमिपिनि सन्मुखय् त्वाःया गणेद्यःया न्ह्योने च्वना निखलःया गुरुपिंसं लँखँ ल्हायेगु नं झीगु आःतक चले जुया वयाच्वंगु परम्परा खः । थुगु खँल्हाबल्हाया ज्या क्वचायेवं गुरुजुपिंत दक्षिणा बिइगु चलन दु ।

लँस्वःवना कयाहयाम्ह भम्चायात छेँ दुकायेत पिखालुखुइ तयाः भब्य नक्सां लसकुस यानाः दुकायेगु चलन दु । लसकुस याना दुकयाः परम्परा अनुसारं ह्वंकेगु चलन दु ।

ह्वंकेगु धुंका झी निक्षाभू यायेगु नं चलन दु ।

लसकुस यानाः दुकया हयाम्ह भौमचायात स्वयम्बर मयायेगु ।

लसकुस याना भौमचा दुत हये धुनेवं दकलय् न्हापाया ज्या भौमचायाके ग्वय् कायेगु जुइ । थ्व ज्या धइगु भौमचायात थःपिनिगु म्हसीका बिइगु व न्हूगु स्वापू तयेगु ज्या खः । थथे ग्वय् सायेकेबलय् भौमचायात सुनां नं नगद वा जिन्सी छुं नं कथंया उपहार बियेगु चलन मयायेगु ।

पुतुग्वय् म्हिचा मौलिक कथंयागु हे छ्यलेगु याये । मेमेगु कथंया फर्मय् मयाये । पुतुम्हिचाय् दुने ग्वय् २ ग्वः व बाग्वः नापं धेवा १गः नं तयेगु याइ ।

भिंचाया ब्याहाया लसताय् पाजु खलःपाखें पाजु कु छ्वयेगु चलन नं बांलाःगु चलन खः ।

क) ब्याहा याःम्ह भिंचायात वसः छजु देछायेगु । मांम्हेसित नं १ जु वसः देछाये ।

ख) मरिकसि छ्वयेबलय् १२ ता पचिंता मरि तया छ्वयेगु । 

ग) लक्षणया चिं कथं धौ व बजि छ्वये ।

थैंया ईकथं भ्वय् न्यायेकेबलय् पार्टिभ्वय् न्यायेकेगु चलन जुया वया च्वंसां झ्वःभ्वय् यायेगु झीगु परम्परा व संस्कृति नं जूगुलिं फयांफत्तले झ्वःभ्वय् यायेगु कुतः याये ।

क्वसः बिइबलय् छ्यले म्वाःलिइगु वस्तु बिइगु पलेसा थथें ज्या वइगु बस्तु बिइगुलि बिचाःयाये । थःथिति इष्टमित्रपिंसं क्वसः बिइबलय् बस्तुया थासय् दां (नगद) हे बिइगु याये ।

थौंक्नहे सँप्याकेगु व कल्यां न्ह्याकेगु चलन उस्त मदये धुंकल, अथेसां थ्व ज्या झी उदाय्तय्गु छगु मौलिक परम्परा जूगुलिं सुयां इच्छा दःसा यासां ज्यू ।

सँ प्याकेगु ज्वलं थथे खः –

१)  ग्वारामरी १२ गः दुगु मरिकसि – १ गः

२) क्वतः – १ पाः

३) समाज्वलं – १ किस्ति

४) सिन्दुर बत्ता – १ गः

५) वां पालु मरि – १ ज्वः

६) क्वं खोला, चिकं ख्वला, भतुननु, ककिचा, थकूचा, थकूपिचा, चुसापा, ज्वला न्हाय्कं, सिन्हःमू, म्हय्खापा, कचिका

वंजला धकाः बिज्यासः द्यःयाथाय् वनाः अन पुजा यानाः मिजंनं मिसायात सिंचा छायेकेगु झी उदाय्लय्गु छगू न्ह्यइपुगु व थःगु हे पहःगु रिति जुया च्वंगुलिं थ्व मूल परम्परा ल्यंका तयेगु बांला । वंजला वनेबलय् मजिमगाःपिं जक वनाः छोटकरीं सिधयेकेगु अले तःजिक भ्वय् मयायेगु बेश जुइ । थाकु चाःसा वंजलाया ज्या क्वचायेकेत द्यःयाथाय् किसलि छगः थिइका द्यःसाला हयाः थःगु हे छेँय् थुगु ज्या न्ह्याकूसां ज्यू । थ्वकुन्हु हे पकनाय्पुजा वनेगु  नं चलन दु । पकनाय्पुजा म्ह्याय् मस्त व भिना मस्त २म्ह वनेगु खः ।

वंजला कुन्हु हे बहनी ख्वाः स्वःवनेगु ज्वलं, सिसाबुसा, परिच¥िह, वसः, तिसा सकतां थम्हं स्वया भ्वासिपह मवयेक तयेगु । ख्वाः स्वःवइपिंत मिजंखलःपाखें मसला व ग्वाः बिइगु ।

मेगु छुं कथंया पाहाँ मयायेगु, भ्वय मनकेगु ।

म्ह्याय्मचा ख्वाः स्वःवने धुंकाः जिचाभाजु दुचायेकेगु झी उदाय्तय्गु परम्परा खः । दुचायेकेगु धइगु जिचाभाजु ससलय् दकलय् न्हापां ब्वनेगु खः । दुचायेकेबलय् जिचाभाजु याके ग्वय् सायेकाः ससःमां, ससःअबु, छेँया सकल जहान व फुकीतनाप परिचय याकेगु खः । ग्वय् सायेके धुंकाः जिचाभाजु म्ह्याय्मचा निम्ह नापं तयाः सगं बिइगु चलन दु । सगं नापं वसः १जु देछायेगु नं चलन दु । थ्वयां अप्पो मेगु छुं मयाये ।

भैमचा लिलाधु छ्वयेबलय् माजु, बाजु व मेपिं छेँजःपाखेँ भौमचायात उपहार (कोसेलि) बिया छ्वयेगु चलन दु । थथे उपहार बियेबलय् माःछि जक बियाः भ्वासि पहः मयाये ।

नेपाल सम्बत ११३७ निसें झी उदाय् जातिपिन्सं सामाजिक विधि ब्यवहार सुधार यानाः सामाजिक, आर्थिक सुधार यानाः यंकेमाःगु खँयात सकसिनं थुइकाः मनय् तयाः थ्व क्वय् च्वयातयागु ४ गु बुंदाय् २०७३।८।५ स सहलह ब्याकाः कार्यान्वयन यायेगु÷छ्यलेगु नितिं थुगु मान्युयल पिदंगु जुल ।

१. भौमचायात ग्वय् छ्वयेबलय् उदाय् समाजया धारणाकथं याये ।

क) न्ह्यागुसां द्यःया मूर्ति व फुलदानय् स्वां तयाः छपा किस्ति

ख) लंपिचा वहःयागु – १ व (सिन्दुर बत्ता नं) ग्वय् १० गः, धवः स्वां, कपू सिन्हाय् स्वां तयाः १ पाः किस्ति

ग) लुँयागु तिसा – १ अंगू व सिखः १ माः

घ) वसः तयाः – किस्ति २ पाः

ङ) समाःज्वलं – किस्ति ३ पाः

च) फलफुल – बाता १ पाः

छ) मसला – किस्ति २ पाः

ज) ग्वाः – किस्ति १ पाः

झ) मरी – किस्ति २ पाः

ञ) जोपस्ता, पतिंचा – किस्ति १ पाः

ट) केक तःपिनि – किस्ति १ पाः

२. भौमचा दुकाय् धुंकाः ग्वय् सायेकेबलय् व जिलाजं दुचायेकेबलय्

– छुं नं किसिमयागु उपहार मबिइ

(धेबाः, बुके, छुं नं सरसामान)

३. म्ह्याय् मचाया ख्वाः स्वयेबलय्

– साधारण तिसा वसः तया ख्वाः स्वये

नसाःज्वलं तयाः ख्वाः स्वये । २० पाः किस्तिं अप्पो बढे याना मतये ।

४. भौमचा लिलाधु वनिइबलय्

– भौमचायात उपहार छेँजःपिंसं जक बिइ

– छेँजःया बिवरण बाज्या, अजि, माजु, ससःअबु, दाजुभत, पीभत, किजाभत, भौ, निनिपिं, तता केहेँ, कका, मुमा

– पाजुपिंथाय्पाखें बाज्या, अजि, पाजु, मले, तःमां, चां ।

थुकथं थ्व स्वयां म्हो यानाः समाजय् ब्वलंगु विकृति न्हंकेत कुतः यानादिइपिं छेँजःपिन्त समाजपाखें हनापौ नापं ख्वाःपतिइ सम्मान ब्यक्तयायेगु निर्णय नं जुल ।